Er zijn in Nederland meerdere families Top die vaak niets met elkaar te maken hebben. Op de site van het CBG (vroeger Centraal Bureau voor Genealogie, nu Centrum voor familiegeschiedenis) staat een kaart met de verspreiding van de familienaam in Nederland in 2007.
Het valt op dat er twee gemeentes zijn waar de naam (verhoudingsgewijs) vaak voorkomt : Barneveld en Grootegast. Grootegast heeft het hoogste percentage met bijna 0,6%.
In beide gevallen is de naam een toponiem : een afgeleide van de naam van een plaats of gehucht. In de gemeente Barneveld betreft dat een boerenerf “den Top” bij Kootwijkerbroek. In Grootegast (tegenwoordig gemeente Westerkwartier) betreft dat het gehucht Topweer ten zuidwesten van Opende.
Mijn familie is afkomstig uit het Westerkwartier en dus vernoemd naar het gehucht Topweer. De uitgang -weer is een zogenaamd toponymisch grondwoord. Een Nederlands standaardwerk voor naamgeving geeft aan dat deze uitgang in 4% van Groningse plaatsnamen te vinden is en daarmee de vierde plaats inneemt van alle uitgangen. De betekenis van weer kan dan gerelateerd zijn aan werf, een opgeworpen hoogte voor bewoning.
De betekenis kan ook afkomstig zijn van -wier wat oorspronkelijk ook ziet op een verhoging in het landschap maar wat later ook een gebruikelijke benaming werd voor beschutte plaatsen in het algemeen (niet alleen op een verhoging). Het kreeg daarmee de betekenis van erf/woonplaats/perceel. Het voorzetsel top krijgt dan iets meer betekenis (hooggelegen plaats) omdat er anders sprake zou zijn van een pleonasme (hooggelegen hoogte). In officiële stukken vanaf 1600 wordt Topweer vaak aangeduid als Topswier.
De familienaam Top werd aangenomen toen Napoleon in 1811 de burgerlijke stand invoerde. Het was mijn oudbetovergrootmoeder Gerkjen Hendriks van Topweer (1733-1815) die naamgever was aan haar nageslacht door als familienaam haar oude woonplaats te kiezen.
Haar man Lubbe Berends was al overleden toen de Fransen Nederland binnenvielen. Misschien was het anders gelopen als hij nog geleefd had. Dan was de kans groot geweest dat ik Renkema (of Rinkema) geheten had.
Mijn oudbetovergrootvader Lubbe Berends, had namelijk de achternaam Renkema. Maar zo is het niet gelopen. En zo liep de Renkema-tak dood bij Lubbe Berends en zorgde Gerkjen voor een hele nieuwe achternaam. En daarmee (samen met een aantal broers en zussen die hetzelfde deden) voor het ontstaan van de naam Top in het Westerkwartier.